Mücahit Özden Hun | Hunacademy
Değerli Okuyucular:
Bugün 15 Mayıs. Kürt halkı için yalnızca bir takvim günü değil, bir varlık meselesinin yıldönümüdür. Çünkü dil, kimliktir. Ve 15 Mayıs, bu kimliğin alfabelerle, dizelerle ve direnişle yazılmaya başlandığı gündür. 1932 yılında Şam’da yayımlanan Hawar dergisiyle birlikte bu tarih, Kürtler için “Dil Bayramı” olarak kabul edilmiştir. Ancak bu tarihten önce, Sovyetler Birliği sınırları içinde doğmuş bir başka alfabe daha vardır: 1928 yılında Erebê Şemo ile birlikte ilk Latin harfli Kürt alfabesini hazırlayan ve 1929’da resmi olarak kabul edilmesini sağlayan, Süryani kökenli bir öğretmen ve dilbilimci: Îsahak Marogûlov.
Bu yazı, Kürt dilinin modernleşmesinde büyük ama sessiz bir rol oynayan Îsahak Marogûlov’un hayatına, çalışmalarına ve onun Iğdır’ın Zor (bugünkü Karaçomak) köyünde başlayan dil sevdasına adanmıştır.
KİMLİĞİ VE KÖKENİ
Îsahak Fagradoviç Marogûlov, 1868 yılında Rus İmparatorluğu’na bağlı Erivan’ın Dıvin (Divin) köyünde dünyaya geldi. Süryani (Asuri) kökenliydi. Babası Fagrad, 19. yüzyıl ortalarında İran’dan Kafkasya’ya göç etmiş bir Süryani idi. Annesini henüz beş yaşındayken kaybetti. Onu tek başına büyüten babası, oğluna hem kendi kültürünü hem de çevresindeki halkların dil ve geleneklerine duyarlı olmayı öğretti.
EĞİTİM VE ÖĞRETMENLİK HAYATI
Yerevan’daki öğretmen okulunu tamamlayan Marogûlov, 1888’de Nahçıvan’ın Şahtahtı köyünde, 1893’te ise Kemerli köyünde öğretmenlik yapmaya başladı. Bu köyler, Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı yerlerdi. Kürt çocuklarla iç içe bir eğitim hayatı sürdüren Marogûlov, Kürtçeyi sadece öğrenmedi; adeta hissetti, özümsedi.
ZOR KÖYÜ (KARAÇOMAK): ALFABENİN MAYALANDIĞI TOPRAK
1905 yılında Sürmeli sancağına bağlı Zor köyüne (bugünkü adıyla Karaçomak) tayin edildi. Bu köy hem coğrafi hem kültürel anlamda Kürt kimliğinin canlı yaşandığı yerlerden biriydi. Burada hem Rusça hem de Kürtçe dersleri verdi. Marogûlov’un oğlunun aktardığına göre, babasının Kürtçe için alfabe hazırlama fikri işte tam bu dönemde, Zor köyünde doğdu. Onun bu köyde geçirdiği yıllar, yalnızca öğretmenlik kariyeri açısından değil, Kürt dili için yazgı niteliğindeydi. Zor köyü, bugün unutulmuş gibi dursa da Kürtçenin Latin alfabesiyle buluştuğu ilk fikir kıvılcımlarına tanıklık etmiştir.
LATİN HARFLİ KÜRT ALFABESİ: BİR DİLİN YAZIYA KAVUŞMASI
1920’li yılların sonunda Sovyetler Birliği’nde azınlık dillerinin Latin alfabesine geçirilmesi yönünde politikalar geliştiriliyordu. Marogûlov, bu sürece etkin şekilde katıldı. 1928 yılında, Kürt yazar Erebê Şemo ile birlikte Latin harfli Kürt alfabesini geliştirdi. Alfabe, 25 Şubat 1929’da Sovyetler Birliği tarafından resmen kabul edildi. Kürtçenin fonetik yapısına uygun biçimde tasarlanmıştı ve kısa sürede Ermenistan, Azerbaycan ve Türkmenistan’daki Kürt okullarında kullanılmaya başlandı.
Marogûlov-Şemo Kürtçe Latin Alfabesi ve bu alfabeyle yazılmış Riya Teze (Yeni Yol) gazetesi
ÖĞRETMEN YETİŞTİRME VE YAYIN FAALİYETLERİ
Alfabenin kabulünün ardından Marogûlov, Kürtçe öğretmenler yetiştirmek üzere seminerler düzenledi. “Kendi Kendine Öğren” başlıklı kitaplar yazdı. Toplamda beş Kürtçe kitap kaleme aldı. Bununla birlikte Kürt halk edebiyatına özel bir ilgi duydu. Dengbêjlerin destanlarını, halk arasında anlatılan efsaneleri ve şarkıları derleyerek Kürt dilinin yazılı belleğini oluşturmaya çalıştı.
Sovyet Ermenistan’da kurulan Kürt Yüksekokulu’nda görev aldı. Kürtçe bölümde dersler verdi, aynı zamanda yeni alfabe komisyonunun aktif bir üyesi oldu. Hem eğitimci hem editör olarak, Sovyetler Birliği’nde yaşayan Kürtlerin eğitim hakkını savundu.
AİLE HAYATI
Marogûlov, Yunan kökenli Elena Fedorovna Efremidi ile evlendi. Evliliklerinden iki çocuk dünyaya geldi:
Konstantin Marogûlov (1901 doğumlu), Asur ve Arap kültürü üzerine çalıştı. Moskova’da yayımlanan Aysor gazetesinin genel yayın yönetmenliğini yaptı. 1938’de Stalin tasfiyeleri sırasında tutuklanıp kurşuna dizildi.
Leonid Marogûlov (1903–1964), tanınmış bir psikiyatristti.
Aile, Ekim Devrimi öncesinde Dıvin köyü yakınlarında üzüm bağlarına sahipti. Ancak devrim sonrası bu mülklere devlet tarafından el konuldu.
ÖLÜMÜ VE ARDINDAN GELEN SAYGI
Îsahak Marogûlov, 6 Eylül 1933 tarihinde Yerevan’da hayata gözlerini yumdu. Ölümünün ardından, Ermenistan’daki Kürt aydınları büyük bir yas tuttu. Riya Teze gazetesi, ona iki sayfalık bir anma yazısı ayırdı. Onu onurlandırmak için şu kararlar alındı:
- Yeni açılacak ilk Kürt okuluna onun adı verilecekti,
- Eşi Elena’ya ömür boyu maaş bağlanacaktı,
- Arşivindeki yazılar yayımlanacaktı.
Bu kararlar, onun yalnızca bir öğretmen değil; bir kültür taşıyıcısı, bir dil neferi olarak kabul edildiğini göstermektedir.
KALICI MİRASI
Bugün Kürtlerin büyük bir bölümü Latin harfli alfabelerle okuma yazma öğrenmektedir. Bu sistemin ilk temelini atan kişi Îsahak Marogûlov’dur. Celadet Bedirxan’ın Suriye’de hazırladığı Hawar alfabesi bile, onun 1929’da Sovyetler’de uygulamaya koyduğu sistemin izlerini taşır. Dolayısıyla, Marogûlov’un ismi yalnızca Sovyet Kürtleriyle değil, tüm Kürt halkıyla birlikte anılmalıdır.
SONUÇ VE ÖNERİ
Îsahak Marogûlov, Kürt dili için alfabe hazırlayan ilk kişidir. Onun bu sessiz, ama tarihsel katkısı, Kürt halkının diliyle yeniden doğmasını sağlamıştır. Dilin yasaklandığı, bastırıldığı dönemlerde onun açtığı yol, bir ışık gibi parlamıştır. Bugün Kürtler, kendi dillerinde yazabiliyor, okuyabiliyor, anlatabiliyorsa; bu, onun ve onun gibilerin öngörüsü ve emeğiyledir.
Bu nedenle öneriyorum:
Iğdır ili sınırlarında yer alan Karaçomak (eski adıyla Zor) köyü, Îsahak Marogûlov’un dilbilimsel çalışmalarını başlattığı mekândır. Her 15 Mayıs’ta bu köyde Kürt Dil Bayramı etkinliklerinin düzenlenmesi hem onun hatırasını yaşatmak hem de Kürt dilinin direniş hafızasını tazelemek adına büyük anlam taşıyacaktır.